ریاب غربی ترین و مرتفعترین دهات گناباد می باشد و بواسطه نزدیکی به کوه آب و هوای آن لطیف تر وسردتر است وآب ان شیرین و گواراست و می گویند اصل آن روی آب بوده است.جمعیت آن طبق آمار سال 1309 در حدود 1200 نفر بوده است ( خود دلیلی بر عظمت آن می باشد ) کیوان قزوینی در کتاب بحیره در شرح حال ابو منصور ریابی می نویسد: ریاب بر وزن کتاب یکی از قرای معموره گناباد است در اواخر دشت و اوایل کوه قرار دارد و قرب 500 خانه تمام ساداتند. گویند ابو منصور از وزرای متدین و پاک نهاد دولت سلاجقه در این روستا دفن است از اعیان سابق انجا می توان از مرحوم حاج میرزا علی نقی ریابی جد سادات گناباد نام برد و... همچنین گویند زیارتگاه معروف روستا قبر امامزاده ابراهیم از فرزندان موسی بن جعفر می باشد شما خواننده عزیز را به دیدار از این روستای زیبا و کهن که یادگاری از دوران نیاکان مان می باشد دعوت می کنیم . 

با مرمت روستای ۱۰۰۰ ساله ریاب گناباد در برنامه چهارم توسعه ، این منطقه تاریخی کماکان در شمال شرق ایران یک استثناست. با مرمت روستاى ۱۰۰۰ ساله ریاب گناباد در برنامه چهارم توسعه ، این منطقه تاریخى کماکان در شمال شرق ایران یک استثناست.علیرضا شناسایى ، رئیس اداره میراث فرهنگى و گردشگرى گناباد با بیان این مطلب گفت : مطالعات اولیه درباره معمارى این روستا براى تبدیل آن به یک مجموعه تاریخى ، گردشگرى انجام شده تا با همکارى بنیاد مسکن انقلاب اسلامى ترمیم آن آغاز شود. محمدحسن تقوایى ، رئیس بنیاد مسکن گناباد نیز در این باره گفت : با توجه به معمارى قابل توجه این روستا، بنیاد مسکن در نظر دارد کارهاى عمرانى را مناسب با معمارى تاریخى آن انجام دهد و در حال حاضر طرح مطالعاتى آن در دست اقدام است.با توجه به این که این روستا توانمندى زیادى براى جلب گردشگر دارد با تامین اعتبار باید از تخریب این معمارى با ارزش جلوگیرى شود. تقوایى افزود: اگرعمران این روستا بزودى صورت نگیرد، ممکن است گذر زمان و ساخت وساز آجرى خانه ها، معمارى روستا را از بین ببرد. سازمان بنیاد مسکن انقلاب اسلامى در برنامه چهارم توسعه ۲۰ روستاى تاریخى را براساس بافت سنتى و تاریخى آن عمران کرده و در نظر دارد ۷۰ روستاى تاریخى و داراى بافت ارزشمند دیگر را عمران و بهسازى کند. به محض تخصیص اعتبار از سوى سازمان میراث فرهنگى و گردشگرى و سازمان بنیاد مسکن انقلاب اسلامى عملیات اجرایى این روستا آغاز مى شود.به گزارش میراث خبر، بررسى اولیه ۱۰ خانه از حدود ۳۰ منزل مسکونى این بافت ، نمونه هاى متنوعى از گچبرى ، نقاشى رنگ روغن و ازاره هاى آجرکارى شده را مقابل چشم بیننده قرار مى دهد.بناهاى ریاب و روستاهاى اطراف خراسان ، برخلاف عمارت هاى یزد و اطراف آن باشکوه نیستند اما زیبایى خاص خود را دارند. این بناها تمامى نیازهاى ساکنان خود را برآورده مى کنند. در اغلب کوچه هاى این محله ، ساباط یا سقف هایى براى ایجاد سایه ساخته شده اند و تمامى خانه ها داراى سردابه ، حوضخانه و بادگیر هستند. جهت خانه ها نیز به گونه اى است که وزش بادهاى کویرى ، ساکنان منازل را در گرماى طاقت فرساى روزهاى بلند تابستان خنک کند. حضور خوانین و افراد متمول در این منطقه موجب شده است معمارى و تزیینات منحصر به فردى در منطقه گناباد به وجود آید. معمارى کویرى خانه هاى بافت تاریخى ریاب به سبک معمارى خانه هاى یزدى شباهت دارد. کارشناسان براى اولین بار در این منطقه با بادگیرهایى مواجه شدند که مانند بادگیرهاى یزد ، با دریچه اى مستقیما به سردابه متصل مى شوند. دیگر تزیینات این خانه ها نیز بسیار قابل توجه است. 

به کلمات اغراق آمیز در منطقه گناباد و خصوصا ریاب پوت می گویند به عنوان نمونه: بادگیر ما باندازه باد دره که از شش فرسخی اگر پرنده رد شه او ر و خو مکشه یک انار درم که اگر یک دونش او کنند و در دریای قلزم اندزند تا صد سال از همه کریزه دنیا رب بدر میه.

موقعیت و تاریخچه: 

فعالیت اقتصادی: 

در روستا فعالیتهای عمده شامل کشاورزی ، صنعت و خدمات می باشد . در بخش کشاورزی تعداد 144 خانوار ، در بخش خدمات تعداد 20 نفر در بخش دولتی و 20 نفر در سایر بخش های خصوصی مشغول کار بوده اند. ودر حدود 8 نفر در بخش صنایع مشغول به کار می باشند. مسئله پیچیده تر می شود وقتی دریابیم فعالیتها در روستا غیر قابل تفکیک می باشند و عمده کسانی که در بخش خدمات وصنایع فعالیت دارند همگی به کار کشاورزی نیز اشتغال دارند.  

 نانوایی: 

در روستا های گناباد حرفه پخت نان مختص به زنان است. ابتدا ارد را با اب و خمیر ترش به میزان مناسب مخلوط نموده و از ان خمیر می سازند. انگاه خمیر را اصطلاحا چونه کرده و پس از پهن کردن به دیوارهای تنور های هیزمی می چسبانند تا گخته شود. در روستای ریاب انواع مختلفی از نان ها طبخ می شود. 

 نمد مالی: 

 نمد مالی یکی از حرفه های بومی صنعتگران روستاهای گناباد  است . انواع فراورده های نمدی از متراکم نمودن توده های پشم و کرک در شرایط فنی مناسب بوسیله ورز دادن با صابون ساخته می شوند. محصولاتی مانند کلاه نمدی ، پالتو نمدی ، نمد زیر انداز از این دسته اند. 

خانه ناصریان:  

 این خانه از قسمت در ورودی شروع می شود . در چوبی این خانه بزرگ به یک عدد هشتی باز می شود .که محل انتظار مهمان ها بوده است. هشتی طوری قرار دارد که به هیچ وجه داخل خانه دیده نمی شود. پس از هشتی وارد یک راهرو می شویم که مارا به درون حیاط خانه رهنموت می کند. این خانه ها هیچ گونه پنجره ای به بیرون ندارد و تمام در ها و پنجره ها به سمت حیاط خانه باز می شود.حیاط خانه محوطه ای به مساحت 175 متر می باشدکه به جز قسمت باغچه از خشت های خام پوشیده است. در قدیم حوضچه ای زیرزمینی در وسط حیاط قرار داشته که برای ذخیره اب استفاده می شده است. 

قلعه:  

این روستا دارای دو قلعه تو درتو و هر قلعه دارای برج و بارویی جداگانه میباشد . در قلعه وسطی مهمان خانه بزرگی بوده که سالخوردگان روستا ان را مشاهده کرده اند.در داخل قلعه دوم  خانه های متعددی وجود داشته که افراد خارج قلعه خوارو بار و اشیاء قیمتی خود را در ان جا می گذاشتند. قلعه اصلی روستا به شکل مربع  بوده و هر ضلع ان صد قدم طول دارد . دیواره های قلعه از جنس گل به همراه سنگ های ریز و درشت می باشد که وجود سنگدانه ها قابل تشخیص می باشد.در 4 گوشه این مربع ، 4 عدد برج برای نگهبانی ساخته شده . 2 عدد برج  هم در داخل قلعه ساخته شده بود که وظیفه حفاظت داخلی قلعه را بر عهده داشته. حداقل ارتفاع این برج ها 10 متر بوده است.

 دور تا دور این قلعه خندقی به عرض تقریبی 6 متر و عمق 4 متر کنده شده بود.  که در مواقع خطر دشمن ان را پر اب می کردند تا راه انان را سد کنند.که خود محافظی دیگر برای قلعه بود هم اکنون خندق به علت الودگی پر شده است. 

برجها: 

دو برج دیگر در روستای ریاب وجود دارد که در قسمت غربی روستا است.برج کوچک در حاشیه محور شرقی –غربی روستا و برج بزگ ضلع غربی  در مجاورت منزل علیپور قرار دارد.این برج با تناسبات  زیبای حاکم بر عرض طول و ارتفاع . طاق زیبای مستقر در گذر برج کنگره های متناسب در لبه برج و بازشوهای ظریف اطراف ان جزء یکی از شاخص های عمده  معماری است.این برج 4طبقه بوده وهر قسمت مخصوص یک عمل در نظر گرفته شدهبود.طبقه اخر ان محل نگهبانی بوده است. 

چگونگی شکل گیری و هسته اولیه: 

مشخصات و ویژگی های زمین و عوارض طبیعی بستر روستا در شکل گیری سیمای کالبدی روستا نقش عمده ای ایفا بلندی می کند در زمره ی این ویژگی ها شکظل پستی ها جنس زمین موقعیت ان نسبت به عوارض طبیعی مثل رودخانه ... تاثیرات بارز تری دارند.ریاب روستایی مسطح و صفحه ای می باشد که بدون برنامه ی از پیش تعیین شده در دشت شکل گرفته است.عمده ترین عامل قابل تشخیص در شکل دهی معابر روستا شکل گیری معابر همراه به حرکت اب و مسیر نهر ها و رودخانه های جاری در روستا است. هسته اولیه روستا در حدود 200 سال قبل بوجود امده است و مرحله اول توسعه ی روستا از مرکز روستا در محل قلعه اغاز شد و به تمامی جهت ها به خصوص شمال و شمال شرق گسترش یافت.گرایش رشد روستا ابتدا به سمت شمال غرب نمایان است.در این مرحله وسعت روستا بسیار کم بود الکوی معماری در بخش کهن روستا برای مدت های مدیدی ثابت ماند به همین سبب امکان تفکیک زمانی وجود ندارد.فقط حضور قلعه را به عنوان هسته ی اولیه ی روستا می توان ذکر کرد.بناهای این بخش اب انبار مسجد و سردابه های مشرف به مسجد  حمام ساختمان های سه گانه ی خوانین روستا(خاندان ناصریان )از این جمله هستند. مرحله ی بعدی رشد روستا همزمان است با افزایش رشد جمعییت در شهرها و خالی شدن روستا به نفع شهر.

مرحله ی بعدی توسعه تا زمان انقلاب اسلامی در جهت شرق هسته ی اولیه اتفاق افتاد.وجود باغات از عوامل اصلی این تغییر جهت بود.بعد از این مرحله روستا با کمبود اراضی مناسب توسعه روبه رو شد.زیرا بافت ان از طریق شمال و شرق توسط باغات محصور شده است. 

اقلیم و تاثیر پذیری از تبعات اقلیمی: 

  کلا اقلیم بومی منطقه به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوع اب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشک است.در این نوع اب و هوا اختلاف درجه حرارت شب و روز ، ماهانه و سالانه زیاد است. در تابستان درجه حرارت به طور متوسط بیش از 25 درجه سانتی گراد و در زمستان به 3 تا 5 درجه می رسد.از جمله مهمترین ویزگی های اقلیم منطقه پدیده خشکی است. این روستا از نطر پهنه بندی اقلیمی در اقلیم گرم و خشک قرار دارد.آب و هوای گناباد به لحاظ قرار گیری در کنار کویر خشک و بری بوده و اختلاف درجه حرارت شب و روز ان زیاد است.میزان بارندگی کم ، پراکنش نامناسب و وجود بادهای گرم و سوزان اقلیم گرم و خشک را بر منطقه حاکم کرده است.متوسط درجه حرارت در ایستگاه هواشناسی گناباد 16.4 درجه سانتی گراد است. متوسط درجه حرارت در ایستگاه هواشناسی گناباد 16.4 درجه سانتی گراد است. از جمله مهمترین ویژگی های اقلیم منطقه پدیده خشکی است.خشکی از عوامل تعیین کننده رشد و نمو گیاهان ، میزان ذخیره ابهای زیرزمینی ، تشکیل خاک ، فرسایش و منابع اب سطحی می باشد.کلا اقلیم بومی منطقه به علت واقع شدن در حاشیه کویر و دوری از دریا از نوع اب و هوای صحرایی و بیابانی گرم و خشک است.در این نوع اب و هوا اختلاف درجه حرارت شب و روز ، ماهانه و سالانه زیاد است. در تابستان درجه حرارت به طور متوسط بیش از 25 درجه سانتی گراد و در زمستان به 3 تا 5 درجه می رسد.این روستا از نظر پهنه بندی اقلیمی در اقلیم گرم و خشک قرار دارد.   

وجه تسمیه: 

ریاب بر خلاف اعتقاد بعضی در مورد وجه تسمیه ان که معتقدند ”ری اب ” است تسمیه صحیح ان رمی اب میباشد زیرا رشته قنات طولانی ان که بیش از بیست کیلومتر امتداد دارد و از جنوب شرقی به طرف شمال غربی در امتداد است .

 تابنده گنابادی میگوید: ریاب دارای  اب شیرین و گواراست ودر واقع بدین علت اصل ان روی اب  بوده است . 

نحوه ی ترکیب سطوح و فضاهای پر و خالی: 

ساختمان ها در این منطقه از  خشت و گل که ظرفیت حرارتی بالایی دارند ساخته شده است . پلان خانه ها متراکم و فشرده  بوده و این تراکم و فشردگی میزان تبادل حرارت ازجداره های خارجی ساختمان را به حداقل می رساند. ساختمان ها در بخشهای متراکم احداث شده و از سایه در سطوح خارجی بیشترین استفاده شده است.وجود حیاط های خصوصی داخلی ومعطوف شدن خانه ها به این حیاط ها از ویژگی های معماری در این منطقه است.این حیاط ها به عنوان عامل ایجاد رطوبت اهمیت فراوان دارند. اتاق ها که رو به حیاط باز می شوند نسبت به باد و طوفان شن و سرمای شدید محافظت می شوند.نمونه ی بارز این معماری را می توان در مسجد روستا با صحن حیاط گسترده دید. 

دسترسی ها و معابر: 

 راه بین روستایی: این معبر در روستا از شمال شرقی وارد شده و به سمت جنوب غرب حرکت می کند. طول این معبر 400 متر است. با عرض اسفالت 7 متر. عملکرد این راه ، جابه جایی سریع و تامین ارتباط با سایر سکونتگاههاست. این محور فاقد  هرگونه تجهیزات روشنایی می باشد.  

معابر اصلی درجه 1: 

نقش اصلی در این نوع معابر علاوه بر جابه جایی وسایل نقلیه ، نقش دسترسی نیز می باشد. سرعت مجاز حرکت وسایل نقلیه در بین راهها بین 40  تا 60 کیلومتر در راهها است. 

معابر درجه 2: 

این راهها در سطح روستا با جهت عمود بر معبر درجه 1 قرار گرفته اند و به درون محلات نفوذ می کند.و دارای ساختار سلسله مراتبی می باشند.این معابر در بخش قدیمی روستا به صورت شرقی غربی است. 

معابر درجه 3: 

این معبر باعث اتصال محلات به یک دیگر است و نقش جمع کننده گی دارد این نوع معابر در بخش قدیمی روستا واقع شده اند و باید سرعت وسایل نقلیه در ان کم باشد 

روستای ریاب در 4 کیلومتری شهر گناباد واقع شده است.روستای ریاب در طول جغرافیایی 58 درجه و 37 دقیقه و عرض جغرافیای  31درجه و 31 دقیقه 34دقیقه واقع شده است. روستای ریاب در بخش مرکزی در دهستان حومه واقع شده است. این روستا در جنوب غرب شهر گناباد واقع شده است.روستای ریاب در ارتفاع 1225 متری از سطح دریا واقع است.

شیوه ی بناها: 

بناهاى ریاب برخلاف عمارت هاى یزد و اطراف آن باشکوه نیستند اما زیبایى خاص خود را دارند. این بناها تمامى نیازهاى ساکنان خود را برآورده مى کنند. در اغلب کوچه هاى این محله ، ساباط یا سقف هایى براى ایجاد سایه ساخته شده اند و تمامى خانه ها داراى سردابه ، حوضخانه وبادگیر هستند. جهت خانه ها نیز به گونه اى است که وزش بادهاى کویرى ، ساکنان منازل را در گرماى طاقت فرساى روزهاى بلند تابستان خنک کند. حضور خوانین و افراد متمول در این منطقه موجب شده است معمارى و تزیینات منحصر به فردى در منطقه گناباد به وجود آید. معمارى کویرى خانه هاى بافت تاریخى ریاب به سبک معمارى خانه هاى یزدى شباهت دارد. کارشناسان براى اولین بار در این منطقه با بادگیرهایى مواجه شدند که مانند بادگیرهاى یزد ، با دریچه اى مستقیما به سردابه متصل مى شوند. دیگر تزیینات این خانه ها نیز بسیار قابل توجه است.

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابومنصور از وزرای طغرل فرزند میکاییل فرزند سلجوق بنیانگذار سلسله سلجوقیان بوده‌است. هم اکنون در روستای ریاب واقع در شهرستان گناباد مزاری هست که به مدفن ابومنصور شهرت دارد. برادرش ابوسعید نیز از وزرای صاحب جاه و قدرت بود. وی عادت داشت که قبل از اتمام دعا و نماز صبحگاه به امر دیگری نپردازد. مورخین نوشته‌اند که روزی در حالی که هنوز نمازش تمام نشده بود, فرستاده شاه رسیده و گفت باید هر چه زودتر به خدمت شاه برسد. ابومنصور اعتنایی نکرد و طبق معمول نمازش را به پایان رساند. شاه که از تاخیر او بسیار ناراحت بود علت را جویا شد. ابومنصور گفت:«من بنده پروردگار عالمیانم و چاکر شهریار جهان. با خود نذر کرده‌ام که هر صبح تا از عرض بندگی و نیاز به درگاه کریم کارساز نپردازم خود را در سلک ملازمین درگاه و قایمین به خدمت سلطان منتظم نسازم.» این جواب مورد پسند سلطان واقع شد و او را بخشید. 

منبع:سلطانحسین طابنده ی گنابادی  ،  تاریخ وجغرافیاییر گناباد  چاپ 6 

سایت ویکی پدیا

 وی خاطرنشان‌کرد: هم اینک با هدف توسعه گردشگری روستایی، طرح مطالعاتی در چهار روستای مزینان سبزوار، ریاب گناباد، دیزباد نیشابور و کنگ مشهد در حال انجام است که پس از اتمام مطالعات طرح عملیات اجرایی آن در سال آینده آغاز خواهد شد.